Η ζωή και το έργο του Sigmund Freud

Κύριος εκπρόσωπος και βασικός εμπνευστής και εκφραστής της ψυχαναλυτικής θεωρίας υπήρξε ο Sigmund Freud. Η ψυχανάλυση είναι συνυφασμένη με τη ζωή και το έργο του. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να κάνουμε μια όσο το δυνατόν πιο διεξοδική αναφορά στην πορεία της ζωής του πατέρα της ψυχανάλυσης.

Ο Sigmund Freud γεννήθηκε στις 6 Μαΐου 1856 στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας (που ανήκε τότε στην Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία· σήμερα βρίσκεται στην Τσεχία) από γονείς εβραϊκής καταγωγής. Ο πατέρας του, Γιάκομπ Freud (1815-1896), ήταν έμπορος μαλλιών. Είχε ήδη παντρευτεί μια φορά και είχε αποκτήσει δύο γιους εκ των οποίων ο μεγαλύτερος, ο Εμμανουήλ, ήταν ήδη παντρεμένος και είχε έναν γιο, τον Ιωάννη, ηλικίας ενός έτους, όταν γεννήθηκε ο Σίγκμουντ. Ο Freud περιέγραφε πάντα με δέος και θαυμασμό τις ομοιότητες που είχε με τον πατέρα του, ήταν το «αντίγραφό» του. Επίσης, ανέφερε ότι ήταν ένας άνθρωπος τρυφερός, συναισθηματικός και ανεκτικός, παράλληλα όμως είχε μια δυναμική παρουσία και πλούσια πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα.

Η μητέρα του λεγόταν Αμαλί Νάτανζον (1835-1930) και όταν παντρεύτηκε το Γιάκομπ Freud ήταν 20 ετών. Ο Σίγκμουντ ήταν το πρώτο τους παιδί και μετά απ’ αυτόν ακολούθησαν πέντε κόρες και δύο ακόμα γιοι. Ο Freud αναπολούσε πάντα τις ευχάριστες μνήμες και εικόνες από τη μητέρα του. Ήταν μια κομψή και όμορφη γυναίκα που διατήρησε μέχρι τα βαθιά της γεράματα τη ζωντάνια, την καλοσύνη και την πνευματική της διαύγεια. Ο ίδιος βίωνε μια ιδιαίτερα στενή σχέση μαζί της, καθώς και τον υπέρμετρο θαυμασμό, υπερηφάνεια και αγάπη που εξέφραζε η ίδια για τον πρωτότοκο γιο της (τον οποίο αποκαλούσε Σίγκι), εφόδια που αποτέλεσαν για τον ίδιο τα θεμέλια μιας λαμπρής εξέλιξης και σταδιοδρομίας. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ένας άνθρωπος που υπήρξε ο αδιαφιλονίκητος ευνοούμενος της μητέρας του διατηρεί ισόβια το αίσθημα του κατακτητή, τη βεβαιότητα εκείνη για την επιτυχία, που γίνεται συχνά αιτία επιτυχίας και στην πράξη».
Παρόλα αυτά, η οικογένεια αποτελούσε ένα πολύπλοκο παζλ για τον Σίγκμουντ το οποίο ο ίδιος καλούνταν, σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, να διερευνήσει αλλά και να «επιλύσει». Οι γονείς του είχαν διαφορά ηλικίας είκοσι χρόνων και ο ίδιος γεννήθηκε σχεδόν συνομήλικος με το μεγαλύτερό του ανιψιό, τον Ιωάννη, ο οποίος τον αποκαλούσε πάντα «θείο Σίγκμουντ» ακόμη και στα πιο ανέμελα παιγνίδια τους. Η σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ τους ήταν ιδιαίτερα στενή, αλλά είχε και έντονα αμφιθυμικά συναισθήματα. Η συνύπαρξη των δύο ακραίων αυτών συναισθηματικών καταστάσεων, αγάπης και μίσους, συνόδευσε τον Freud καθ’ όλη τη μετέπειτα πορεία του, σε όλες τις σημαντικές σχέσεις και φιλίες που δημιούργησε. Η έντονη πνευματική επικοινωνία με πολλούς συνεργάτες του σημαδεύτηκε στο τέλος από έντονες διαφωνίες και ουσιαστική ρήξη που άφησαν ανεξίτηλα σημάδια οδύνης στη μνήμη του.

Ο θάνατος του μικρού του αδελφού Ιουλίου, σε ηλικία μόλις οκτώ μηνών, όταν εκείνος ήταν δεκαεννέα μηνών, αποτέλεσε ένα τραυματικό γεγονός για τον ίδιο και την οικογένεια, καθώς και η γέννηση της μικρής του αδελφής, Άννας, την οποία ανταγωνιζόταν σε υπέρμετρο βαθμό. Έντονα οικογενειακά βιώματα και πολύπλοκες οικογενειακές σχέσεις αποτέλεσαν για το παιδικό μυαλό του Σίγκμουντ ένα ιδιαίτερο ερέθισμα, ένα πεδίο διερεύνησης και διεισδυτικής παρατήρησης από νηπιακή ηλικία, θέτοντας αναμφίβολα τις βάσεις καλλιέργειας των πρωτοπόρων πνευματικών του αναζητήσεων, αλλά και της σύλληψης του κορυφαίου εκ των θεωρημάτων του, του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Πράγματι, η θεώρηση του οιδιπόδειου συμπλέγματος συμβολίζει παραστατικά και με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τον πολυδιάστατο πυρήνα της ανθρώπινης οντότητας.

Ελάχιστες είναι οι πληροφορίες στη βιβλιογραφία σχετικά με τη σχολική και εφηβική ηλικία του Freud. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι το 1860 η οικογένεια Freud μετακομίζει στη Βιέννη. Οι παιδικοί ήρωες που διαλέγει ο Freud μαρτυρούν βαθειά αντιπάθεια για την αυτοκρατορική Βιέννη: ο αντιμοναρχικός Όλιβερ Κρόμγουελ και ο Καρχηδόνιος στρατηγός Αννίβας. Η Βιέννη της δεκαετίας του 1890 φημιζόταν για τον Γαλάζιο Δούναβή της, το πνεύμα της, τη φιληδονία, τα βαλς και τα καφέ της. Είχε όμως και μια σκοτεινή πλευρά, αυτή της φτώχειας. Η Αυτοκρατορία βρισκόταν σε βαθιά οικονομική κρίση. Οι άνεργοι ήταν συνωστισμένοι σε φτωχογειτονιές και φτηνά ξενοδοχεία. Η φωτεινότερη πλευρά αυτής της κατάστασης ήταν η ελπίδα της Σοσιαλδημοκρατίας, της Αυστριακής παραλλαγής του κοινοβουλευτικού μαρξισμού.
Ωστόσο, στην προσωπική του ανάλυση ο Freud, που ξεκίνησε σε ηλικία 41 ετών, δεν εκδήλωσε ιδιαίτερο κίνητρο και ενδιαφέρον να αναλύσει αυτή την περίοδο της ζωής του. Παράλληλα και η θεωρία του περί ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του ανθρώπου αναφέρεται κυρίως στα πρώτα 5-6 χρόνια ζωής, ενώ κατονομάζει τα επόμενα ως «λανθάνουσα περίοδο ανάπτυξης». Οι αναμνήσεις της μητέρας του ή της αδερφής του από την εφηβική του ηλικία αναφέρονται κυρίως στην τεράστια αφοσίωσή του στη μελέτη και ανταλλαγή απόψεων περί διαφόρων αναγνωσμάτων. Οι φίλοι και οι συμμαθητές του τον επισκέπτονταν συχνά και κλείνονταν αμέσως στο δωμάτιό του για σοβαρές συζητήσεις. Ακόμη και το πιάνο της μικρής του αδερφής, η οποία είχε ιδιαίτερο ταλέντο στη μουσική, απομακρύνθηκε από το σπίτι προκειμένου να μην παρακωλύεται η μελέτη του. Η οικογένεια είχε σημαντικές προσδοκίες από τον πρωτότοκο γιο της.

Το 1873 ο Freud αρχίζει ιατρικές σπουδές στο Παν/μιο της Βιέννης και τελειώνει το 1881, τρία χρόνια περισσότερο από το κανονικό. Η επιλογή των σπουδών και του επαγγέλματός του βασίστηκε κυρίως στις βλέψεις του για επιτυχή επαγγελματική αποκατάσταση παρά σε προσωπικές προτιμήσεις. Ο ίδιος ανέφερε σε μια επιστολή του ότι ποτέ δεν ένιωσε οικεία στο ιατρικό επάγγελμα και ότι δεν έδινε στον εαυτό του την εικόνα ενός κανονικού μέλους της ιατρικής κοινότητας.
Το επιστημονικό του ενδιαφέρον στρέφεται στην ιστολογία και τη νευροφυσιολογία: την επιστημονική μελέτη των οργανικών ιστών και του νευρικού συστήματος. Εργάστηκε επί έξι χρόνια στο Εργαστήριο Φυσιολογίας του Ερνστ Μπρύκε (1819-1892) για τον οποίο έτρεφε βαθύτατο θαυμασμό. Αυτή την περίοδο δημοσιεύτηκε ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών εργασιών του σχετικών κυρίως με έναν συγκεκριμένο αλλά και ιδιότυπο ερευνητικό τομέα, την ανατομία του χελιού. Θεωρείται ότι ο Μπρύκε του έδωσε μια πατρική συμβουλή «Οι ακαδημαϊκές θέσεις είναι λίγες και κακοπληρωμένες και οι πιθανότητές σου ως εβραίος, είναι ακόμη λιγότερες», που προβλημάτισε ιδιαίτερα τον Freud.

Η ανάγκη της άμεσης ικανοποίησης των βιοποριστικών του αναγκών και η επιθυμία επιτέλεσης του γάμου του με την αγαπημένη του Μάρθα Μπερνάις (1861-1951) τον ανάγκασαν, κατά την αποφοίτησή του, να εγκαταλείψει το Εργαστήριο Φυσιολογίας και να ξεκινήσει την επαγγελματική του ενασχόληση, ως ιατρός πλέον, στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης, προτού ασκήσει ιδιωτικά το επάγγελμά του. Αρχικά υπηρέτησε ως βοηθός του Χέρμαν Νότναγκελ (1841-1905) καθηγητή της εσωτερικής ιατρικής.
Ο γάμος του πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1886 σηματοδοτώντας την απαρχή της δημιουργίας μιας νέας οικογένειας που θα έφερνε στον κόσμο έξι απογόνους.

Το 1883 ο Freud περνάει πέντε μήνες δουλεύοντας στην Ψυχιατρική κλινική δίπλα στον Μέυνερτ (1833-1892), τον μεγαλύτερο εγκεφαλοανατόμο και νευροπαθολόγο εκείνης της εποχής. Ο Μέυνερτ ώθησε τον Freud να ειδικευτεί στη νευροπαθολογία.

Το 1884-87 ο Freud μελέτησε τις επιδράσεις της κοκαΐνης ξεκινώντας από τον εαυτό του. Την συνέστησε ακόμα και στη Μάρθα. Ο ίδιος συμπεραίνει ότι η κοκαΐνη είναι αντικαταθλιπτικό και άκακο αναισθητικό. Επίσης, συστήνει την κοκαΐνη στον φίλο του φυσιολόγο, Έρνστ φον Φλάις-Μαρξώφ, ο οποίος έπασχε από οδυνηρό όγκο στο χέρι και είχε παραπονεθεί στον Freud ότι έχει γίνει μορφινομανής. Το 1885 ο Freud βοήθησε τους συναδέλφους του Κάρλ Κόλλερ και Λέοπολντ Καίνιχστάιν σε μια επιτυχή εγχείρηση στο μάτι του Γιάκομπ Φρόυντ. Η κοκαΐνη τότε χρησιμοποιήθηκε σαν τοπικό αναισθητικό. Ο Κόλλερ παρουσίασε τότε τον εαυτό του σαν τον πρώτο που ανακάλυψε την κοκαΐνη. Έτσι, όμως ο Freud γλυτώνει την υπόληψή του, καθώς το 1886 οι ειδήσεις από περιπτώσεις εθισμού στην κοκαΐνη σε ολόκληρο τον κόσμο κινούνται ραγδαία και απειλητικά. Ο Φλάισλ-Μαρξώφ έχει γίνει εντωμεταξύ ένας απελπισμένος τοξικομανής. Ο Freud τότε βιώνει ένα έντονο συναίσθημα ματαίωσης, θεωρώντας τον εαυτό του υπεύθυνο για το γεγονός ότι δεν πρόλαβε τις θλιβερές συνέπειες της κοκαΐνης, επομένως και σκέφτεται ότι δεν πρέπει ποτέ κανείς να γενικεύει από ένα απλό γεγονός.
Η μεταστροφή των επιστημονικών και ερευνητικών ενδιαφερόντων του Freud, από τη μελέτη αμιγώς νευροανατομικών ζητημάτων στη μελέτη του ανθρώπινου νου, έρχεται το 1885, όταν ο Freud κερδίζει μια μικρή υποτροφία για να μελετήσει στο Παρίσι δίπλα στον Ζαν Μαρτέν Σαρκώ (1825-1893), παγκοσμίου φήμης νευρολόγο και διευθυντή του Ασύλου Σαλπετριέρ. Ο Σαρκώ επικεντρωνόταν εκείνη την περίοδο κυρίως στη μελέτη της υστερίας και τη θεραπευτική μέθοδο της ύπνωσης. Ήταν ένας καλός Μηχανιστής: οι εξηγήσεις έπρεπε να είναι αυστηρά φυσικού περιεχομένου. Ο Σαρκώ απέτρεπε τον Freud από το να διατυπώνει ερωτήσεις ψυχολογικού περιεχομένου. Η γνώμη του Σαρκώ ότι η υστερία δεν σχετιζόταν αποκλειστικά με το γυναικείο όργανο ήταν ήδη μια μεγάλη καινοτομία για την εποχή. Εμπόδιζε, όμως τον Freud να ερευνήσει μήπως μερικές ψυχικές διαταραχές έχουν σεξουαλική προέλευση.

Κατά την επιστροφή του στη Βιέννη, τον Απρίλιο του 1886, ξεκίνησε για πρώτη φορά τη λειτουργία ιδιωτικού ιατρείου ως ειδικός ιατρός νευρικών παθήσεων. Το ενδιαφέρον του εστιαζόταν όλο και περισσότερο στην ειδική θεραπευτική των νευρώσεων. Πειραματίστηκε για σημαντικό χρονικό διάστημα με τη μέθοδο της ηλεκτροθεραπείας και της υπνωτικής υποβολής. Στις 15 Οκτωβρίου 1886 ανακοινώνει την εργασία του για την ανδρική υστερία ενώπιον της ιατρικής εταιρείας της Βιέννης, όπου δέχεται αποδοκιμασίες. Το 1888 επισκέφτηκε τη Νανσύ της Γαλλίας προκειμένου να εκπαιδευτεί στην ειδική τεχνική της υπνωτικής υποβολής που εφαρμοζόταν εκεί με μεγάλη επιτυχία.
Το 1889 γνωρίζει τη θεραπευτική μέθοδο της «κάθαρσης» που εφαρμόζεται από τον φίλο και συνάδελφό του, δρ. Γιόζεφ Μπρόιερ (1842-1925), ιατρό στη Βιέννη. Ο Μπρόιερ είχε εφαρμόσει αυτή τη μέθοδο με επιτυχία δέκα χρόνια νωρίτερα κατά τη θεραπεία μιας κοπέλας που έπασχε από υστερία, της Άννας O. Η χρήση της μεθόδου αυτής θέτει τώρα νέες βάσεις στη θεώρησή του περί ψυχικών παθήσεων: η υστερία αποτελεί σύμπτωμα ψυχικού τραύματος που έχει απωθηθεί από τον ασθενή. Η θεραπεία αποσκοπεί στην ανάκληση του συγκεκριμένου ψυχικού τραύματος και την επακόλουθη συνειδητοποίηση των απωθημένων συναισθημάτων. Οι βάσεις σύλληψης και ανάπτυξης των θεμελιωδών θεωρημάτων της ψυχαναλυτικής θεωρίας είχαν πια τεθεί.
Από το 1890 και μετά σηματοδοτείται μια νέα περίοδος εντατικής έρευνας και συγγραφής σχετικά με τη νέα θεραπευτική μέθοδο, καθώς και τη μετάβαση στην ψυχαναλυτική μέθοδο του «ελεύθερου συνειρμού». Η ερευνητική μελέτη του Freud διεισδύει σταδιακά στα άγνωστα μέχρι τότε άδυτα του ασυνειδήτου αποκαλύπτοντας ανεξερεύνητες πλευρές του ανθρώπινου ψυχισμού. Αναφέρεται, για πρώτη φορά, στο φαινόμενο της θεραπευτικής «μεταβίβασης», της έντονης συναισθηματικής σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου. Οι πρώιμες σεξουαλικές εμπειρίες των ασθενών έρχονται σταδιακά στο προσκήνιο των ερευνητικών μελετών, διαμορφώνοντας αργότερα την ειδική θεώρηση περί ψυχοπαθολογίας και αιτιολογίας των νευρώσεων. Το γνωστό σύγγραμμα «Μελέτες για την υστερία» δημοσιεύεται το 1895 μετά από μεγάλη πίεση που άσκησε ο Freud στον Μπρόυερ προκειμένου να συνεργαστούν. Σ’ αυτό αναφέρονται αναλυτικά οι νέες ανακαλύψεις και οριοθετείται επίσημα η απαρχή της νέας θεραπευτικής μεθόδου, της ψυχανάλυσης.
Μερικές ιδέες και όροι κλειδιά απ’ αυτή τη μελέτη είναι:
• Οι υστερικοί υποφέρουν από οδυνηρές, δυσάρεστες αναμνήσεις τραυματικής φύσης.
• Οι τραυματικές αναμνήσεις είναι παθογόνες, δηλ. προκαλούν αρρώστιες. Αυτό αποτελούσε επαναστατική, αντιμηχανιστική σύλληψη, γιατί υπονοούσε ότι κάποιος ψυχικός (αυστηρά πνευματικός) παράγοντας επηρέαζε άμεσα τις φυσικές λειτουργίες του σώματος.
• Οι τραυματικές αναμνήσεις δεν εξαφανίζονται με τον καιρό, αλλά παραμένουν σαν δραστήρια και ασυνείδητη δύναμη, που υποκινεί τη συμπεριφορά (ό,τι δεν μπορεί να ανακληθεί στη μνήμη, δεν σημαίνει ότι έχει χαθεί).
• Το διώξιμο οδυνηρών, συναισθηματικά φορτισμένων αναμνήσεων από το συνειδητό προϋποθέτει κάποιο δραστήριο απωθητικό μηχανισμό, που λειτουργεί στο ασυνείδητο της πνευματικής ζωής.
• Επειδή οι δυσάρεστες, μη συνειδητές αναμνήσεις δεν μπορούν να εκφραστούν κανονικά, το συναισθηματικό φορτίο τους ή συγκίνηση φράσσεται – αιχμαλωτίζεται.
• Η αιχμαλωτισμένη συγκίνηση, με τη μεσολάβηση ασυνείδητων ερεθισμάτων, μετατρέπεται στα συμπτώματα της υστερίας.
• Τα συμπτώματα που προκαλεί το ασυνείδητο εξαφανίζονται, όταν γίνει αντίδραση εκφόρτισης. Η αντίδραση εκφόρτισης είναι η διαδικασία απελευθέρωσης των απωθημένων συναισθημάτων, που έχουν προκληθεί από κάποιο ξεχασμένο γεγονός. Το πρόβλημα της θεραπείας είναι να κάνει τον ασθενή να ξαναζήσει την αρχική τραυματική εμπειρία του, που προκάλεσε το σύμπτωμα αυτό.
• Η θεραπεία είναι δύσκολη, γιατί κάθε σύμπτωμα υπερκαθορίζεται, δηλ. προκαλείται και είναι το χαρακτηριστικό αρκετών ψυχολογικών συμβάντων.
Ωστόσο, ο θάνατος του πατέρα του, τον Οκτώβριο του 1896, θέτει το υπόβαθρο δύο σημαντικών αναζητήσεων, αλλά και εξελίξεων στο έργο του Σίγκμουντ Freud: της προσωπικής του ανάλυσης και της συγγραφής του κορυφαίου συγγράμματος «Η ερμηνεία των ονείρων». Οι δύο κορυφαίες επιδιώξεις ξεκίνησαν ταυτόχρονα, τον Αύγουστο του 1897 και, όπως ο ίδιος αναφέρει, «εξελίχθηκαν ταυτόχρονα, τόσο που θα πρέπει ουσιαστικά να θεωρούνται ως ένα έργο». Η ερμηνεία των ονείρων αποτελεί ουσιαστικά μια επιλογή από την προσωπική ανάλυση που πραγματοποίησε ο ίδιος μέσω της ανάλυσης των δικών του ονείρων που συνέλεγε από εξαιρετικά νεαρή ηλικία.
Ο Freud ένιωθε εξαιρετικά γοητευμένος από τη μελέτη της ερμηνευτικής των ονείρων: «Τέτοια σύλληψη ιδεών συμβαίνει στη ζωή ενός ερευνητή μόνο μία φορά», ανέφερε χαρακτηριστικά. Ο ίδιος θεωρούσε ως πιο σημαντικά και αγαπημένα έργα του την Ερμηνεία των ονείρων και τις Τρεις πραγματείες περί της θεωρίας της σεξουαλικότητας, τονίζοντας ότι «όλες οι θεωρίες μου θα καταστούν σύντομα παρωχημένες, καθώς θα γίνουν σταδιακά αποδεκτές, η ερμηνευτική των ονείρων όμως θα διαρκέσει για πάντα». Πράγματι, η θεωρία περί της ερμηνευτικής των ονείρων περιελάμβανε εξαιρετικά νέα για την εποχή δεδομένα. Κατά τον Freud τα όνειρα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ασυνειδήτου και εκπλήρωση επιθυμιών ψυχοσεξουαλικής φύσεως που έχουν απωθηθεί, εξ ου και η θεώρησή του περί της «ειδικής κατεργασίας» του ονείρου προς απόκρυψη και αλλοίωση του ασυνείδητου περιεχομένου του.
Το «έκδηλο περιεχόμενο» του ονείρου αποτελεί η απλή περιγραφή που αναφέρει συνήθως το άτομο που έχει ονειρευτεί, ενώ το «απόκρυφο περιεχόμενο» αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια της ανάλυσης μέσω των ελεύθερων συνειρμών και της ερμηνείας που επιδέχεται. Η «ειδική κατεργασία» του ονείρου μεσολαβεί μεταξύ του «απόκρυφου» και του «έκδηλου» περιεχομένου με σκοπό την αλλοίωση και απόκρυψη του ασυνείδητου υλικού. Η ειδική αυτή επεξεργασία, όμως, δεν είναι πάντα επιτυχής, και το όνειρο σε αυτή την περίπτωση συνοδεύεται από έντονο άγχος που συχνά διακόπτει απότομα τον ύπνο. Η ουσιαστική χρησιμότητα των ονείρων είναι άλλωστε, κατά τον Freud, η προστασία και η διαφύλαξη του ύπνου.
Στις αρχές του 20ού αιώνα παρουσιάστηκαν τα πρώτα σημάδια ενδιαφέροντος και αναγνώρισης από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Ο Freud διένυε μέχρι τότε μια έντονα μοναχική περίοδο ερευνητικής ενασχόλησης κατά την οποία είχε συχνά την ανάγκη επικοινωνίας με τον αγαπημένο του φίλο Φλις προς συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων περί των νέων ανακαλύψεων. Ειδικά ψυχιατρικά περιοδικά αναφέρονταν όλο και πιο συχνά στη νέα ψυχαναλυτική θεώρηση και ο αριθμός των ειδικών επιστημόνων που εκδήλωναν έντονο ενδιαφέρον για αυτή σταδιακά μεγάλωνε.
Τον Οκτώβριο του 1902 δημιουργείται η πρώτη επίσημη ομάδα συναντήσεων και συζητήσεων περί της ψυχανάλυσης, «Η Εταιρεία της Τετάρτης», η οποία μετονομάζεται αργότερα, τον Απρίλιο του 1908, σε «Ψυχαναλυτική Εταιρεία της Βιέννης» και οι πρώτοι ειδικευόμενοι ψυχαναλυτές αρχίζουν να ασκούν επίσημα τη νέα ψυχαναλυτική μέθοδο.
Παράλληλα, αυτή την περίοδο ο Freud ασχολείται για πρώτη φορά στο συγγραφικό του έργο με θέματα πέραν της κλινικής αναλυτικής εργασίας: τη θρησκεία, την αισθητική, την προϊστορία, την ψυχολογία της καθημερινής ζωής. Σημαντικά έργα αυτής της περιόδου αποτελούν τα ακόλουθα: «Τοτέμ και Ταμπού», «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής», «Μωυσής και μονοθεϊσμός», «Λεονάρντο ντα Βίντσι και η ανάμνηση της παιδικής ηλικίας» κ.ά.
Παρόλα αυτά η περίοδος των θετικών εξελίξεων και της αναγνώρισης των αρχών του αιώνα έμελλε να αποτελεί ένα μικρό μόνο «διάλειμμα» στις αντιδράσεις που σύντομα θα επακολουθούσαν. Η κριτική άρχισε να εκδηλώνεται σταδιακά, εξελίχθηκε, όμως, ραγδαία σε έντονο κύμα επιθέσεων και γενικής κατακραυγής. Η έκδοση του βιβλίου «Τρεις πραγματείες περί της θεωρίας της σεξουαλικότητας», στο οποίο αναφέρονταν η σημασία των πρώιμων σεξουαλικών φαντασιώσεων της παιδικής ηλικίας και η θεωρία περί ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Freud ανέφερε σε αυτό τη θεωρία του περί εξέλιξης του σεξουαλικού ενστίκτου σε διαστροφικές διαδικασίες, πέραν των συχνά θεωρούμενων ως φυσιολογικών, την ένωση δηλαδή των δύο φύλων με σκοπό την αναπαραγωγή. Η πορεία εξέλιξης και καθήλωσης του σεξουαλικού ενστίκτου διαμορφώνει και καθορίζει την εκδήλωση των ψυχοπαθολογικών νευρωσικών συμπτωμάτων. Η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη ξεκινά από τη βρεφική ηλικία και διαδραματίζεται σε συγκεκριμένες ερωτογόνες ζώνες του ανθρώπινου σώματος, σε τέσσερα αντίστοιχα στάδια: το στοματικό, το πρωκτικό, το γενετήσιο και το λανθάνον. Το γενετήσιο στάδιο αφορά και την επίλυση της πιο σημαντικής ψυχοσύγκρουσης, του οιδιπόδειου συμπλέγματος, που αποτελεί σημείο-σταθμό για την ομαλή και υγιή εξέλιξη του ανθρώπινου ψυχισμού.
Οι πιέσεις και οι αντιδράσεις που επέρχονταν δυστυχώς δεν ήταν μόνο εξωτερικές. Οι αντιρρήσεις και «εκ των έσω» σταδιακά μεγάλωναν και εκδηλώνονταν με τον πιο έντονο τρόπο. Οι διαφωνίες διατυπώνονταν τόσο σε θεωρητικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο και, σε αρκετές περιπτώσεις, εξελίσσονταν σε ουσιαστικό σχίσμα από τις βασικές αρχές της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Σημαντική διαφοροποίηση επήλθε από τους Άντλερ και Γιούνγκ, με γεγονότα που σημάδεψαν σε σημαντικό βαθμό το ψυχικό σθένος του Freud. Δύο σημαντικά μέλη επίσης, ο Ρανκ και ο Φερέντζι, δεν άντεξαν μέχρι το τέλος. Ο Ρανκ με έναν δραματικό τρόπο και ο Φερέντζι πιο σταδιακά, εκδήλωσαν ψυχωσικά συμπτώματα τα οποία επέφεραν, εκτός των άλλων, και την αποσκίρτησή τους από το ψυχαναλυτικό κίνημα. Ο Freud αισθανόταν βαθιά θλίψη και ανησυχία για τις εκδηλώσεις αυτές, αλλά και για το μέλλον της ψυχανάλυσης. Όπως ανέφερε, εάν οι ίδιοι οι οπαδοί της ψυχανάλυσης δεν μπορούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους, τότε πώς θα πειστεί ο κόσμος, πώς θα αντέξουν το σφοδρό κύμα επιθέσεων; Οι αντιδράσεις του κοινού έφταναν συχνά τα όρια του πανικού, επρόκειτο όχι απλά για μια λανθασμένη θεωρία, αλλά για έναν σημαντικό κίνδυνο για τον ίδιο τον πολιτισμό. Σε Συνέδριο Γερμανών Νευρολόγων και Ψυχιάτρων στην Ουγγαρία, το 1910, ένας γνωστός καθηγητής εκφράστηκε με τον πιο έντονο τρόπο. Σε αναφορά των θεωριών του Freud χτύπησε τη γροθιά του στο τραπέζι φωνάζοντας: «Αυτά δεν αποτελούν θέμα συζήτησης σε μια επιστημονική συνάντηση, αφορούν μόνον την αστυνομία».
Είναι γεγονός ότι η ψυχανάλυση, για τα δεδομένα της εποχής, άγγιζε εξαιρετικά ευαίσθητες χορδές του ανθρώπινου ψυχισμού, σημαντικά ταμπού και άμυνες που έπρεπε να υπερνικηθούν προκειμένου να καταστεί κατανοητή και αποδεκτή. Οι υποστηρικτές της θεωρούντο πλέον διεστραμμένοι και ανήθικοι τσαρλατάνοι που διέδιδαν διαστροφικές θεωρίες ακόμη και για την πιο ευαίσθητη και αθώα ψυχή των μικρών παιδιών.
Εκτός από τις δυσάρεστες αυτές εξελίξεις η μοίρα επεφύλασσε και άλλα οδυνηρά γεγονότα στη ζωή του Σίγκμουντ Freud. Τον Ιανουάριο του 1920 πέθανε ένας εξαιρετικά στενός φίλος του και, πέντε μέρες μετά, απρόσμενα και αναπάντεχα, πέθανε από γριπώδη πνευμονία, σε ηλικία 26 ετών, η πολυαγαπημένη κόρη του Σοφί, αφήνοντας πίσω της δύο παιδιά, ένα εκ των οποίων είχε ηλικία μόλις 13 μηνών. Σε μια επιστολή του ο Freud περιγράφει την αβάστακτη οδύνη που τον διακατείχε: «Δεν γνωρίζω αν υπάρχει τίποτα άλλο να πω. Είναι ένα γεγονός που σε παραλύει, δεν υπάρχουν άλλες σκέψεις να κάνει κανείς και, αν δεν είσαι θρήσκος, οι συγκρούσεις που συνοδεύουν παρόμοια γεγονότα σε καταβάλλουν με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Κενή αναγκαιότητα. Υποταγή χωρίς λόγια.»
Τα δύο οδυνηρά αυτά γεγονότα αλλά και οι συσσωρευμένες απογοητεύσεις καθόρισαν τη μετέπειτα εξέλιξη του έργου του: η σύλληψη και η συγγραφή του κορυφαίου συγγράμματος «Πέραν της αρχής της ηδονής» (1920) κατέγραψε με ανεξίτηλα σημάδια τις νέες προσωπικές εμπειρίες, αλλά και τη νέα θεώρησή του περί των ενστικτικών ενορμήσεων. Στο σύγγραμμα αυτό ο Freud καταπιάνεται για πρώτη φορά με τα αυτοκαταστροφικά ένστικτα του ανθρώπου, το «ένστικτο περί θανάτου» και τη συσχέτιση ζητημάτων που αφορούν τη ζωή και τον θάνατο. Πρόκειται πράγματι για ένα μείζον θέμα, ακόμη και για τον ίδιο. Η απώλεια της κόρης του τον συνόδευε σε κάθε πτυχή της ζωής του, αλλά και γύρω του, παντού, κείτονταν δραματικά οι ολέθριες καταστροφές του φοβερού Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και η ατέρμονη αγωνία του για την επιβίωση και επιστροφή των τριών γιων του από το μέτωπο. Τόση καταστροφή παντού… Τι ωθεί τον άνθρωπο σε τέτοια αυτοκαταστροφή; Προς τι τόσος όλεθρος τριγύρω;
Έτσι η θεωρία περί ενστικτικών ενορμήσεων τροποποιείται: στο σύγγραμμα Διατυπώσεις στις δύο βασικές αρχές της νοητικής λειτουργίας (1911), ο Freud ανέφερε ότι η ενστικτική ζωή του ανθρώπου «ωθείται» πάντα προς την απολαβή ευχαρίστησης και ηδονής και τη μείωση των δυσάρεστων συναισθηματικών αποκρίσεων που συνοδεύουν την ψυχική διαδικασία, με άλλα λόγια η ενστικτική ζωή του ανθρώπου κυβερνάται και «ωθείται» πάντα από την αρχή της ηδονής. Οι παρατηρήσεις της κλινικής αναλυτικής εργασίας, όμως, αλλά και οι προσωπικές εκτιμήσεις εμφάνιζαν παραδείγματα που δεν ερμηνεύονταν επαρκώς βάσει της αρχής της ηδονής.
Παραδείγματα ασθενών που έπασχαν από συμπτώματα τραυματικών νευρώσεων ή παιδιών που στα παιχνίδια τους επαναλάμβαναν ξανά και ξανά κάθε δυσάρεστη ή τραυματική εμπειρία που είχαν βιώσει. Κατά τη διαδικασία της ανάλυσης επίσης πολλοί ασθενείς επαναλάμβαναν και αναβίωναν τραυματικές εμπειρίες στη σχέση τους με τον ίδιο τον ψυχαναλυτή. Ο ψυχισμός επομένως «κινείται» και τείνει να παλινδρομεί προς μια αρχική κατάσταση, μια κατάσταση εκμηδένισης, προς τον ίδιο τον θάνατο. Με τον τρόπο αυτό ο Freud εισήγαγε στη θεωρία του την έννοια του «ενστίκτου του θανάτου»: ο ανθρώπινος ψυχισμός διακατέχεται από δύο αλληλοσυγκρουόμενες δυνάμεις, το «ένστικτο της ζωής» και το «ένστικτο του θανάτου». Και οι δύο έχουν την ίδια ισχύ και περιωπή και βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη μεταξύ τους. Στο τέλος όμως, αναπόφευκτα, ο θάνατος επικρατεί. Επρόκειτο για μια μεγαλοφυή σύλληψη.
Στα χρόνια που επακολούθησαν, ιδιαίτερα μετά το 1918, το όνομα του Freud είναι πλέον γνωστό στους διεθνείς επιστημονικούς κύκλους, όχι όμως απαραίτητα και αποδεκτό. Στα μέσα Ιανουαρίου του 1919 ιδρύθηκε στη Βιέννη ο Διεθνής Ψυχαναλυτικός Εκδοτικός Οίκος, καθώς και το International Journal of Psychoanalysis. Επίσης, η πρώτη ψυχαναλυτική κλινική ιδρύθηκε στη Βιέννη τον Μάιο του 1922. Επιπλέον, μια εξαιρετικά σημαντική συγγραφική εργασία δημοσιεύτηκε το 1923, «Το Εγώ και το Αυτό» (The Ego and the Id), με νέα ερευνητικά δεδομένα.
Τον Φεβρουάριο του 1923 εκδηλώθηκαν για πρώτη φορά τα σημάδια της αρρώστιας που θα τον κατέβαλλε για πάντα. Ο καρκίνος θα τον ταλαιπωρούσε έκτοτε, με συνεχή και αβάστακτο πόνο, επί 16 ολόκληρα χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων υπέστη συνολικά 33 χειρουργικές επεμβάσεις. Η τεράστια προσθήκη που αναγκάστηκε να φορά για θεραπευτικούς λόγους, ένα είδος μεγεθυμένης οδοντοστοιχίας που έκλεινε τη στοματική κοιλότητα από την περιοχή της ρινικής κοιλότητας, ήταν τρομερή. Ο ίδιος την αποκαλούσε «το τέρας», καθώς του προκαλούσε έντονο πόνο και ταλαιπωρία καθημερινά. Η ικανότητα ομιλίας του ελαττώθηκε και η ικανότητα ακοής από τη δεξιά μεριά σταδιακά χάθηκε. Δεν ήταν πλέον σε θέση να ακούει καλά τους ασθενείς του, για αυτό και η θέση του ψυχαναλυτικού ντιβανιού και της καρέκλας του άλλαξαν για να ακούει καλύτερα. Οι έντονοι ρυθμοί εργασίας του μειώθηκαν. Πλέον, μπορούσε να βλέπει μόνο πέντε ασθενείς κάθε ημέρα, εξακολουθούσε όμως, παρά τις έντονες δυσκολίες, το συγγραφικό του έργο. Το 1925 άρχισε τη συγγραφή της «Αυτοβιογραφίας» του, ενώ παράλληλα δημοσίευε και άλλες σημαντικές μελέτες, τις τελευταίες.
Η εισβολή των Ναζί στην Αυστρία, τον Μάρτιο του 1939, σηματοδότησε και την αναγγελία του διωγμού που έμελλε να επακολουθήσει. Ο Freud αναγκάστηκε για πρώτη φορά, και αφού αντιστάθηκε για μεγάλο διάστημα, να εγκαταλείψει τη χώρα στην οποία έζησε επί 79 ολόκληρα χρόνια και να εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Η υποδοχή που του επιφυλάχθηκε εκεί ήταν εξαιρετικά θερμή, γεγονός που τόνωσε σημαντικά το ηθικό και την ψυχική του διάθεση, κυρίως ενόψει του οδυνηρού τέλους που πλησίαζε.
Τον Φεβρουάριο του 1939 «εμφανίστηκε» και πάλι η οδυνηρή αρρώστια, αφήνοντας πλέον περιθώρια μόνο για παυσίπονες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Σε μια επιστολή του στον Έρνεστ Τζόουνς ο Freud έγραφε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εμφανίστηκε ξανά ο αγαπητός παλιός μου φίλος, ο καρκίνος, με τον οποίο μοιράζομαι την ύπαρξή μου επί 16 ολόκληρα χρόνια. Ποιος από τους δυο μας θα υπερισχύσει, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα προς το παρόν.».
Μέσα σε έντονους πόνους και οδύνη ο Freud έζησε τους τελευταίους μήνες της ζωής του, αφήνοντας την τελευταία του πνοή τα μεσάνυκτα της 23ης Σεπτεμβρίου του 1939. Η μακρά αλλά και ταλαιπωρημένη κατά τα τελευταία 16 χρόνια ζωή του έλαβε τέλος και ο ίδιος πέθανε, όπως ήταν πάντα, ένας ρεαλιστής. Η σορός του αποτεφρώθηκε στο Golders Green, το πρωινό της 26ης Σεπτεμβρίου παρουσία ενός μεγάλου αριθμού πενθούντων και η τέφρα του αναπαύεται εκεί τοποθετημένη σε μια από τις αγαπημένες του ελληνικές τεφροδόχους υδρίες. Ο Jones ανέφερε με έντονη συγκίνηση στον επικήδειό του:
«Ο Freud δεν έχασε τίποτα με τον θάνατό του, γι’ αυτό και εμείς δεν μπορούμε πραγματικά να θρηνήσουμε προς τιμήν του. Γιατί τι να πούμε για εμάς; Ένας κόσμος, μια ζωή χωρίς τον Freud.» […] «Και έτσι αποχαιρετούμε τη ζωή ενός ανθρώπου που δύσκολα θα ξαναγνωρίσει η ανθρωπότητα. Από την καρδιά και την ψυχή μας τον ευχαριστούμε θερμά που έζησε, που μας αγάπησε, που πρόσφερε όσα μας πρόσφερε.»