Η Προσωπική μου ματιά στο προσφυγικό

Γράφει η Βιβιάνα Κούκου

Απόφοιτη Δ.Π.Θ., Κοινωνική Λειτουργός

ε. Συνθετικής Ψυχοθεραπείας – Ψυχολογικού Κέντρου Χανίων

Είμαι κοινωνική λειτουργός. Αποφοίτησα το 2015 και είχα την τύχη να κατάγομαι από ένα τόπο που εκείνη την χρόνια χρειαζόταν πολλούς από εμάς, με ή και χωρίς εμπειρία. Με ή και χωρίς ικανότητες. Χρειάζονταν χέρια. Χέρια με πτυχία. Πτυχία κοινωνιολογίας, πολιτικών επιστημών, ανθρωπολογίας, κοινωνική εργασίας, ψυχολογίας, κάτι συναφές τέλος πάντων. Για θέσεις που χρειάζονταν εργαζόμενους με γερό στομάχι, καθαρό και ξεκούραστο μυαλό και ανθρωπιά.

Η πρώτη μου έμμισθη εργασία ήταν σε ένα κέντρο ανοιχτής φιλοξενίας (Transit site) σε ένα βουνό στο βόρειο μέρος του νησιού. Εκεί που έφταναν οι βάρκες. Την δομή την διαχειριζόταν γνωστός διεθνής οργανισμός και το δικό μου αντικείμενο ήταν να απομακρύνω τα ανήλικα παιδιά με ασφάλεια αφού φτάσει η βάρκα στην ακτή και να τα μεταφέρω σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο ώστε να αλλάξουν για λίγο παραστάσεις, να ηρεμίσουν, να αισθανθούν ασφάλεια σε έναν ευχάριστο και φιλόξενο χώρο. Κάποια ήταν τρομοκρατημένα, κάποια ‘’παγωμένα’’, κάποια έκαναν πολλές ερωτήσεις, κάποια δεν με κοιτούσαν καν, κάποια ήταν πολύ χαρούμενα γιατί ‘’επιτέλους πήγαν διακοπές με την μαμά και το μπαμπά στο εξωτερικό για κάποιες μέρες’’, κάποια φαίνονταν μπερδεμένα, κάποια δεν είχαν έρθει καν με τους γονείς τους, κάποια ήταν τελείως μόνα. Ο χρόνος που είχα με αυτά τα παιδιά ήταν σύντομος έφτανε μόνο για δραστηριότητες, μόνο για να τους χαρίσουμε μερικές στιγμές ηρεμίας ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους για την Μόρια.

Μετά από κάποιους μήνες οι ροές στο βόρειο μέρος του νησιού σταμάτησαν, η δομή έκλεισε και μεταφέρθηκα στην πόλη της Μυτιλήνης όπου εργαζόμουν παράλληλα στο κέντρο κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων της Μόριας, στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας ‘’Καρα Τεπε’’ και σε ξενώνα ασυνόδευτων ανήλικων στο κέντρο της πόλης. Το πρωί έβλεπα παιδιά σε φυλακές, το μεσημέρι παιδιά με τις οικογένειες τους σε σκηνές και το απόγευμα ασυνόδευτα παιδιά σε έναν ξενώνα ΜΚΟ όπου τα παιδιά είχαν ανέσεις, ελευθέρια, παροχές και φροντίδα. Ήταν παιδία, που κατάγονταν από ίδια μέρη, είχαν ίδιες ηλικίες παρόμοια βιώματα. Τα ́ ́καλά’’ παιδιά μεταφέρθηκαν στον ξενώνα και τα ‘’ζωηρά’’ έμειναν στις φυλακές. Τα παιδιά του ξενώνα ζούσαν σε ένα περιβάλλον προστατευμένο, με ανέσεις, όμορφα δωμάτια, υπολογιστές και μια μαγείρισσα που τους έφτιαχνε ότι της ζητούσαν. Δεν φαίνονταν ευτυχισμένα, ήταν μελαγχολικά, αρκετές φορές εξέφραζαν ένταση, φαίνονταν όμως ήρεμα. Κάτι που

σίγουρα δεν φαινόταν στα παιδιά των φυλακών τα οποία μετατράπηκαν σε μια άγρια φυλή. Ανήλικα παιδιά τα οποία αντιμετωπίζονταν ως εγκληματίες τέθηκαν υπό κράτηση, και περιορίστηκε η ελευθερία τους. Ο στόχος του κέντρου ήταν η προστασία τους. Δεν επετεύχθη τελικά.

Τα τελευταία χρόνια εργαζόμουν σε πρόγραμμα προσωρινής στέγασης προσφύγων σε διαμερίσματα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Αυτό σήμαινε πως παρείχα ολιστική υποστήριξη σε όλα τα μέλη των οικογενειών αυτών στα ιατρικά, νομικά και ψυχοκοινωνικά θέματα που τους αφορούσαν. Άνθρωποι πρόσφυγές, μετανάστες, θύματα βασανιστηρίων λόγω διαφορετικών πολιτικών, θρησκευτικών, σεξουαλικών ιδεών, θύματα βιασμών, θύματα πολέμου, κατατρεγμένοι άνδρες και γυναίκες τρανς, ομοφυλόφιλοι και ομοφυλόφιλες, παιδιά και ενήλικές με σοβαρές ευαλωτότητες που αφορούσαν την υγεία τους, καρκινοπαθείς, παιδιά με σοβαρές ασθένειές και αναπηρίες, χρήστες, παραβατικοί στις χώρες τους αλλά και εδώ, παιδιά και ενήλικές με μετατραυματικές διαταραχές, κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά από συζύγους, άνθρωποι με κατάθλιψη, αυτοκτονικό ιδεασμό αλλά και διαταραχές τις οποίες οι επαγγελματίες δεν μπόρεσαν να διαγνώσουν λόγω της γλώσσας.

Κάτι που έμεινε από αυτή την εμπειρία είναι η αίσθηση της ανεπάρκειας. Η αίσθηση πως τα εφόδια των επαγγελματιών δεν ήταν αρκετά. Δεν ήταν αρκετά για να προστατευθούμε εμείς σαν επαγγελματίες από αυτό το κύμα και συνεπώς να φροντίσουμε σωστά αυτούς τους ανθρώπους. Έλλειψη εκπαίδευσης προσωπικού, εποπτείας, κατεύθυνσής και στόχου είναι κάποια από τα κενά των προγραμμάτων που διαχειρίζονται τις υποθέσεις των ανθρώπων. Στόχοι όπως η ένταξη και η φροντίδα δεν επιτυγχάνονται όταν ο δρόμος κατευθύνεται προς στον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση.

Λαμβάνοντας υπόψιν τις διαφορετικές κουλτούρες, γλώσσες, ήθη, κοινωνικές αντιλήψεις μπορούμε να πλησιάσουμε ένα βήμα πιο κοντά στους ανθρώπους δημιουργώντας ένα πιο φιλόξενο κλίμα. Η δυσκινησία επαγγελματιών προκάλεσε μόνο πάγο στις σχέσεις και η εμπιστοσύνη δεν έφτασε ποτέ. Άνθρωποι που είτε ‘’χωράνε είτε δεν χωράνε’’ σε αυτόν τον τόπο έχουν ανάγκη να νιώσουν οικεία, να νιώσουν ασφάλεια, έχουν ανάγκη να πενθήσουν για τις αμέτρητες απώλειες που έφερε αυτή η αλλαγή, έχουν ανάγκη να δημιουργήσουν καινούργιους δεσμούς. Έχουν ανάγκη φροντίδα. Αυτή η φροντίδα είτε μεταφράζεται με τη λέξη ασφάλεια είτε με τη λέξη στέγαση, ένδυση, σίτιση, εκπαίδευση. Έχουν επίσης ανάγκη από ελευθερία. Αυτή η ελευθερία μεταφράζεται είτε με τη φράση βγάζω τη μαντίλα είτε με τη φράση μπορώ

να συνεχίσω να φοράω τη μαντίλα χωρίς να με κατακρίνουν. Μεταφράζεται ‘’ τώρα μπορώ να πάρω διαζύγιο’’, είτε ‘’ τώρα μπορώ να παντρευτώ όποιον άνθρωπο επιλέξω. Θυμάμαι τον γυναικολόγο στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο να λέει στην Ναντουρέ

η οποία έμεινε έγκυος από βιασμό ‘’ Δεν μπορώ να αναλάβω διακοπή κύησής, εδώ είναι αμαρτία, ας πρόσεχες’’, θυμάμαι τον Ραίς από το Πακιστάν να λέει ‘’Κουράστηκα να μπαίνω στο αστικό και να μαζεύουν όλοι τις τσάντες και τα πορτοφόλια τους’’, την Μανουέλα από το Καμερούν να λέει ‘’ Αυτοί που έρχονταν ως ‘’πελάτες’’ μου ήταν ντόπιοι από τη Μυτιλήνη και μου έλεγαν ότι αν μιλήσω θα με στείλουν πίσω στη χώρα μου’’, την δασκάλα από το δημοτικό στη Σταυρούπολη να λέει ‘’δεν μπορούμε να γράψουμε ένα παιδί που δεν μιλάει ελληνικά σε ελληνικό σχολείο’’. Θυμάμαι όμως και τη δασκάλα από τους Αμπελόκηπους να διοργανώνει γιορτή καλωσορίσματος για την πρώτη μέρα του Μοχάμεντ. Θυμάμαι τους γείτονες του κυρίου Χάλιντ που τον έπαιρναν τις Κυριακές μαζί τους στο χωριό στη Χαλκιδική για να μη μένει μόνος.

Αρκεί ο καθένας να έχει στο μυαλό του πως αυτά τα τραυματικά βιώματα αυτού του ανθρώπου που έχουμε μπροστά μας δεν σταματάνε στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Καθώς ο άνθρωπος που έχουμε εκείνη την ώρα μπροστά μας κάνοντας του ερωτήσεις για το κοινωνικό ιστορικό του, μπορεί την προηγούμενη στιγμή να έχει ζήσει κάτι από τα παραπάνω. Μπορεί τη φρικαλεότητα και το τέρας του ρατσισμού να το βρήκε εδώ και όχι στην πατρίδα του/της. Μπορεί ο στόχος να ήταν η Ελλάδα που έχει ευκαιρίες. για σπουδές ή για εργασία, καλύτερες από το Μαρόκο. Μπορεί το ταξίδι να μην ήταν το αναμενόμενο. Μπορεί το τραύμα να προέκυψε εδώ.

Ως εργαζόμενη πλέον σε ανοιχτή κοινωνική υπηρεσία σε όλο τον πληθυσμό και για όλα τα αιτήματα έχω την ευκαιρία να συγκρίνω πληθυσμιακές ομάδες. Τους Έλληνες από τους πρόσφυγες, τους πρόσφυγες από τους μετανάστες. Παρατηρώ το μέγεθος της ανασφάλειας για το αύριο στους αλλοδαπούς πολίτες το οποίο φαίνεται να είναι το εμπόδιο για ένταξη. Το αύριο είναι άγνωστο τι θα φέρει. Θα υπάρχει η δυνατότητα για εκπαίδευση, εργασία, πρόσβαση στην υγεία ή το όνειρο για μια καλύτερη ζωή θα εγκλωβιστεί και θα σβήσει σε ένα κέντρο κράτησης?

Οι άνθρωποι είναι πολλοί. Οι επαγγελματίες λίγοι. Τα προγράμματα που παρέχουν δωρεάν ψυχοκοινωνική στήριξη ακόμα λιγότερα. Τα προβλήματα τους ποικίλα. Ο πόνος τεράστιος. Σε κάποιους επουλώνεται σε κάποιους εντείνεται. Εξαρτάται από τις συνθήκες. Κάποιοι είναι έτοιμοι να ανοιχτούν κάποιοι πονούν παρά μόνο στην ιδέα. Σε κάποιους η ιδέα της επίσκεψης σε ειδικό ψυχικής υγείας είναι τρομακτική. Είναι τρομακτικό να έρθουν ξανά αντιμέτωποι με τα ‘’φαντάσματα του

παρελθόντος’’. Με τα τραύματα του παρελθόντος.
Κλείνοντας, η Μανουέλα (θύμα trafficking από το Καμερούν έως την Ελλάδα,

τα τελευταία 10 χρόνια) μου είπε. ‘’Εκτιμώ την προσπάθεια σου αλλά και της ψυχολόγου. Μου δίνετε μια ευκαιρία να προστατευθώ. Δεν έχω τη δύναμη και δεν θέλω μιλήσω για αυτά που έχω περάσει, ούτε και να επουλώσω τα τραύματά μου. Έχω τη δύναμη και θέλω όμως να αλλάξω την καθημερινότητα μου. Να βρω δουλεία, ένα σπίτι, να απολαύσω τα δικαιώματα που ποτέ δεν είχα και να ξεχάσω.’’