Γράφουν: Ιερωνυμάκη Ειρήνη, Κομνηνού Φλώρα, Λεβέντη Εύη, Ψυχοθεραπεύτριες- Τραυματοθεραπεύτριες
Η ανθρώπινη προσωπικότητα αποτελεί μια περίπλοκη έννοια ως προς τον ορισμό, πολλοί θεωρητικοί έχουν προσπαθήσει να περιγράψουν τη λειτουργία, την ανάπτυξη και τις διαστάσεις της (Fourie & Guse, 2011). Η θεωρία των καταστάσεων του Εγώ, στηρίζεται στη σκέψη πως η προσωπικότητα είναι πολύ-ψυχική και η κάθε κατάσταση αποτελεί ένα ‘κομμάτι’ της ανθρώπινης υπόστασης (Frederick & McNeal 2013). Η Ego State θεωρία, αποτελεί μια προσέγγιση στο χώρο της ψυχοτραυματολογίας, η οποία έχει υπάρξει ιδιαίτερα ωφέλιμη στις διασχιστικές διαταραχές καθώς και στη στήριξη σύνθετα τραυματισμένων ανθρώπων. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιαστεί το ιστορικό πλαίσιο και οι βασικές έννοιες της EST καθώς και τις πρόσφατες εξελίξεις (Leutner & Piedfort-Marin, 2020).
Ο Federn Paul (1952) ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο ‘ego state’ σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει και να κατανοήσει ψυχοδυναμικά το φαινόμενο της πολλαπλότητας & της πολλαπλής διαταραχής προσωπικότητας (phenomenon of multiplicity). Υποστήριξε ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι το αποτέλεσμα της πολλαπλότητας ενός ατόμου και την όρισε ως ego state. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι καταστάσεις του Εγώ μπορούν να δημιουργηθούν είτε λόγω τραύματος, είτε μέσα από τις ταυτίσεις με τους σημαντικούς άλλους. Ο Weiss Edward (1950) ανέπτυξε περαιτέρω την θεωρία του Federn με εφαρμογές στην θεραπεία και στο κλινικό περιβάλλον, δημιουργώντας με τις δημιουργικές ιδέες του, ρίζες, για να αναπτυχθεί η ego state θεραπεία και θεωρία (Abramowitz & Torem, 2018). Ωστόσο και οι δύο δεν αναγνώρισαν πλήρως τη σημασία των καταστάσεων του εγώ, στις θεραπευτικές τους διαδικασίες. Οι Watkins εξέλιξαν την θεωρία του Federn δημιουργώντας τη βάση για την ego state θεωρία. Ο Watkins John G. και η γυναίκα του Helen H. Watkins (1984), ανέπτυξαν ένα θεραπευτικό σύστημα που αναφέρεται ως Ego State που στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Freud (1936) και του Federn (1952) αλλά και στις θεωρίες αποσύνδεσης των Janet (1907), James (1984).
Σύμφωνα με τους Watkins, ο όρος ego state αναφέρεται ως ένα σώμα, συμπεριφορών και εμπειριών που είναι οργανωμένα σε μια αρχή και είναι ξεχωριστά από τις άλλες καταστάσεις του Εγώ, έχοντας ένα περισσότερο ή λιγότερο διαπερατό όριο (Watkins, 1976). Τα στοιχεία αυτά είναι οργανωμένα σε ένα συνεχές μοτίβο, το οποίο δημιουργήθηκε μια στιγμή στην ζωή του ατόμου για να ανταπεξέλθει σε συγκεκριμένες συνθήκες, ενίοτε τραυματικές (Watkins, 1978). O Hilgard χρησιμοποίησε τον όρο ‘κρυφός παρατηρητής’ για να περιγράψει μια κατάσταση του Εγώ που έχει επίγνωση για το πόνο που βιώνει ένα άτομο ακόμα και όταν το ίδιο το υποκείμενο δεν ανέφερε κάποιο πόνο ως απάντηση σε τεχνική ύπνωσης (Abramowitz & Torem, 2018)
Ο Robert Assagioli (2000) δημιούργησε τη μέθοδο της Ψυχοσύνθεσης μελετώντας, τον πελάτη ως προσωπικότητα και ως ψυχή. Για τον ίδιο, η ανθρώπινη ιδιότητα και ανάπτυξη είναι ένας συνδυασμός της ανάπτυξης του Εγώ και των εμπειριών, των στιγμών δημιουργικότητας, διορατικότητας. Αναφέρεται σε υπό-προσωπικότητες, μερικές από τις οποίες χαρακτηρίζονται με υψηλότερες ποιότητες και άλλες που αντιστέκονται στην ενσωμάτωση. Χρησιμοποιώντας όρους όπως αναγνώριση, αποδοχή, ενσωμάτωση και σύνθεση, προσπάθησε να συγκεντρώσει τα αντικρουόμενα μέρη του εαυτού (Seubert & Virdi, 2019)
Ο Carl Jung διερεύνησε το σκοπό και την λειτουργία των υπό-προσωπικοτήτων στους ανθρώπους που εργαζόταν και μετέπειτα περιέγραψε και δύο δικές του. Παρατήρησε τέσσερις βασικές ψυχολογικές λειτουργίες που σχετίζονται με την δημιουργία τους σκέψη, αίσθηση, συναίσθημα, διαίσθηση. Υποστήριξε ότι το ανθρώπινο μυαλό επιζητά την ισορροπία ανάμεσα στα διαφορετικά κομμάτια της ύπαρξης, μια ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις του συνειδητού και ασυνείδητου κόσμου που θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός κέντρου, μιας ολότητας (Abremowitz & Torem, 2018).
O Eric Berne αναφέρει στην περιγραφή της ανθρώπινης προσωπικότητας – το παιδί, τον γονέα, τον ενήλικα- ως εσωτερικευμένες καταστάσεις του Εγώ, που υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους. Η βιβλιογραφία της συναλλακτικής ανάλυσης βασίζεται σε αυτή τη σκέψη και το θεραπευτικό σύστημα εστιάζει στην επίλυση των εσωτερικών συγκρούσεων (Abremowitz & Torem, 2018). Το έργο του στηρίζεται στην ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορεί να μάθει να εμπιστεύεται, να σκέφτεται, να εκφράζεται και να αποφασίζει για τον εαυτό του. Ο υγιής ψυχικά άνθρωπος είναι σε θέση να χρησιμοποιεί ανάλογα με την εκάστοτε συνθήκη, όλες τις καταστάσεις. Η κυριαρχία της μιας κατάστασης έναντι της άλλης είναι δείγμα ύπαρξης ψυχοπαθολογίας. Η κυριαρχία του ενήλικου εγώ, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να τιθασευτούν παρορμήσεις παιδικών επιθυμιών και να ελεγχθούν ενδοβλήμενες συνειδήσεις καθοδηγούμενες από τον γονέα (Shapiro, 2016).
O Fritz Perls ιδρυτής της Gestalt, με την τεχνική της άδειας καρέκλας προσπάθησε να διερευνήσει τις εσωτερικές αντιθέσεις, την ‘πολικότητα’ των πελατών του, την ύπαρξη δηλαδή αντίθετων και συγκρουόμενων στοιχείων. Διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του ατόμου τοποθετούνται σε διαφορετικές καρέκλες και ο πελάτης καλείται να μιλήσει με κάθε κομμάτι, με απώτερο στόχο να υπάρξει μια αμοιβαία κατανόηση και μια συνεργασία(Seubert & Virdi, 2019).
Δυο επιπλέον προσεγγίσεις είναι η Internal Family System (IFS) του Schwartz(1995) και η Structural Dissociation (SD) του Van der Hart & συνεργάτες (2006). Στην προσέγγιση (IFS) τα κομμάτια της προσωπικότητας αποδίδονται σε ομάδες: στους εξόριστους που είναι υπεύθυνοι να κρατάνε το πόνο, στους μάνατζερ που προστατεύουν στο να φτάσει ένα επώδυνο συναίσθημα στην συνείδηση του ατόμου και στους πυροσβέστες που καταπνίγουν τα συναισθήματα που διαπερνούν. Σκοπός είναι τα κομμάτια να δουλέψουν μαζί και να ανακαλύψουν τα τμήματα με τον πόνο και να ενωθούν με τον εαυτό. Η προσέγγιση (SD) οργανώνει την προσωπικότητα στα φαινομενικά φυσιολογικά κομμάτια (ANPs- Apparently normal parts) και στα Συναισθηματικά κομμάτια (EPs, Emotional parts). Τα πρώτα σχετίζονται με τα κομμάτια που βοηθούν να διαχειριστεί ο άνθρωπος την καθημερινότητα και τα δεύτερα, αφορούν κομμάτια που είναι κολλημένα σε παρελθοντικές καταστάσεις ή κουβαλούν το πόνο τραυματικών εμπειριών. Σκοπός είναι να υποστηριχθούν τα κομμάτια, να υπάρξει σταθεροποιήσει, να αντιμετωπιστεί το τραυματικό γεγονός και να υπάρξει ενσωμάτωση και αποκατάσταση (Seubert & Virdi, 2019)
Η αναδρομή στην πρώιμη παιδική ηλικία δημιουργεί τις συνθήκες για να διερευνήσει ο άνθρωπος σε ένα ασφαλές πλαίσιο τι είναι πραγματικά δικό του, τι χρειάζεται να αφήσει. Αξιοποιώντας την εμπειρία της παλινδρόμησης και επανεξετάζοντας το βίωμα, την πηγή του τραύματος, τραυματισμένα και ακινητοποιημένα κομμάτια μέσω συναισθηματικών διορθωτικών εμπειριών επανασυνδέονται θετικά με το σώμα και το συναίσθημα (Shapiro, 2016).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Abramowitz G. E. & Torem S. M. (2018) The Roots and Evolution of Ego-State Theory and Therapy, International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis, 66:4, 353-370, doi: 10.1080/00207144.2018.1494435
Federn, P. (1952). Ego psychology and the psychoses. New York, NY: Basic Books.
Fourie, G., & Guse, T. (2011). An Integrated Hypnotherapeutic Model for the Treatment of Childhood Sexual Trauma: A Case Study. American Journal of Clinical Hypnosis, 53(3), 193–205. doi:10.1080/00029157.2011.1040175
Freud, S. (1936). The dynamics of transference. In J. Strachey (Ed. and Trans.), The standard edition of the complete works of Sigmund Freud, 12, pp. 97-108. London, UK: Hogarth. (Original work published in 1912).
Frederick, C. & McNeal, S. A. (2013). Inner strengths: Contemporary psychotherapy and hypnosis for ego-strengthening. Routledge.
James, W. (1984). Psychology, briefer course (Vol 14). USA: Harvard University Press
Janet, P. (1907). The major symptoms of hysteria. NY, USA: Macmillan.
Lerman, P. F. (2019). Seubert, A., & Virdi, P. (eds.): Trauma Informed Approaches to Eating Disorders. American Journal of Dance Therapy, 41(1), 130–132. doi:10.1007/s10465-019-09307-5
Shapiro, R. (2016). Εισαγωγή στη θεραπεία των καταστάσεων του Εγώ. Στο Θ. Τσιριγώτης & Α. Χαραλαμπάκης (Επιμ.), Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις στις Καταστάσεις του Εγώ. Ego State Therapy (σσ.21-60). Χανιά: Κάθεξις
Watkins, J. G. & Watkins, H. H. (1979). The theory and practice of ego-state therapy. In H. Grayson (Ed.), Short-term approaches to psychotherapy (pp. 176–220). New York, NY: Human Sciences Press.
Watkins, J. G. (1976). Ego states and the problem of responsibility: A psychological analysis of the Patty Hearst case, Journal of Psychiatry and the Law, 4, 476–489. doi:10.1177/009318537600400403
Watkins, J.G., & Watkins H.H. (1981). Ego State Therapy. In R.J. Corsisni (Ed.), Handbook of Innovative Psychotherapies, pp. 252-270. New York, NY: John Wiley.
Watkins, J. G., & Watkins, H. H. (1984). Hazards to the Therapist in the Treatment of Multiple Personalities. Psychiatric Clinics of North America, 7(1), 111–119. doi:10.1016/s0193-953x(18)30784-6